13 października obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Bez Elektrośmieci. Jest to ogólnoświatowe wydarzenie, zainicjowane przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Organizacji Odpowiedzialności Producentów Odpadów Elektronicznych (WEEE Forum), które ma na celu propagowanie wiedzy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym, w tym o sposobie jego zagospodarowania. W tym roku już po raz siódmy będziemy obchodzić to Wydarzenie, a tegoroczna edycja odbywać się będzie pod hasłem „Wytrop z nami elektrośmieci i przekaż je do recyklingu” i ma na celu inspirowanie ludzi do uporządkowania domów z nieużywanych lub zepsutych urządzeń, które latami przechowujemy w szufladach.
CO TO SA ELEKTROŚMIECI (E-ODPADY) I DLACZEGO SĄ SZKODLIWE?
Każdego dnia korzystamy ze sprzętu elektrycznego i elektronicznego. trudno wyobrazić sobie obecnie codzienność bez jego udziału – zarówno bez dużego AGD jak np. lodówka, pralka, piec elektryczny, jak i urządzeń IT i telekomunikacyjnych – komputerów, drukarek, telefonów oraz małego AGD – odkurzacza, suszarki, czy tostera. Niemniej jednak świadomość jakie szkodliwe substancje zawierają porzucone sprzęty elektryczne i elektroniczne oraz jaki wpływ na środowisko mają gdy nie są odpowiednio zagospodarowane, nadal musi wzrastać. Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny to jeden z najszybciej rosnących strumieni odpadów w Unii Europejskiej. Mniej niż 40% e-odpadów jest poddawanych recyklingowi. Według danych z Eurostatu (z 2021 r., dla Polski i Malty z 2020 r.), w Polsce zbiera się 11,24 kg e-odpadów na mieszkańca, co nieznacznie przekracza unijną średnią wynoszącą 11 kg na mieszkańca. Liderami wśród zbierających e-odpady w Unii Europejskiej są: Austria, Finlandia, Francja i Belgia.
E-odpady zawierają liczne szkodliwe substancje, np.: rtęć, freon, azbest, kadm czy związki bromu, które po wydostaniu się z zardzewiałej lodówki lub rozbitych świetlówek przenikają do gleby, wód gruntowych i powietrza. Nieodpowiednie postępowanie z elektrośmieciami może nawet spowodować zatrucie organizmów ludzi i zwierząt substancjami trującymi zawartymi w zużytym sprzęcie. Co ważne, demontaż elektrośmieci może być dokonywany wyłącznie w wyspecjalizowanych zakładach przetwarzania, które posiadają stosowne zezwolenia. Kompletne, zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne stanowią źródło wielu surowców, takich jak: złoto, srebro, miedź i aluminium, które można ponownie wykorzystać. Aby jednak tak się stało muszą najpierw trafić do punktu zbierana elektrośmieci a następnie do zakładu przetwarzania, gdzie są demontowane i poddawane recyklingowi. Należy pamiętać, że odzysk surowców i ich wykorzystanie do produkcji nowych urządzeń zmniejsza stopień wykorzystania zasobów naturalnych oraz przyczynia się do obniżenia kosztów ich produkcji.
GDZIE MOŻNA ODDAĆ ZUŻYTY SPRZĘT ELEKTRYCZNY I ELEKTRONICZNY?
Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny oddajemy do:
- Sklepu sprzedającego tego typu sprzęt (np. kupując nowy);
- Punktu Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych (PSZOK);
- Punktu zbiórki elektroodpadów;
- Punktu skupu złomu, który posiada zezwolenie na zbieranie elektroodpadów;
- Miejskiego Punktu Elektroodpadów (w przypadku małych elektroodpadów – baterii, telefonów komórkowych, ładowarek, płyt CD lub żarówek), w zależności od rodzaju odpadów przyjmowanych w danym punkcie.

ZMIANY W PRAWIE UE
Aby działać przeciwko degradacji środowiska w zakresie nieodpowiedniego zagospodarowania takich zużytych sprzętów, Unia Europejska dąży do zmniejszania ilości e-odpadów poprzez zmianę prawa. Przykładowo, pod koniec 2024 r. USB typu C stanie się powszechną ładowarką dla większości przenośnych urządzeń elektronicznych w UE. Ponadto do 28 kwietnia 2026 r. laptopy będą musiały być wyposażone w port USB Type-C.
6 października 2023 r. Komisja Europejska wydała Zalecenia nr 2023/2585 w sprawie poprawy stopy zwrotu używanych i zużytych telefonów komórkowych, tabletów i laptopów. Zalecenia te mają na celu usprawnienie procesów ponownego użycia, naprawy i odzysku drobnej elektroniki, której poziom zbiórki jest na bardzo niskim poziomie (np. poziom zbiórki telefonów komórkowych w państwach członkowskich UE utrzymuje się poniżej 5%, a współczynnik recyklingu telefonów komórkowych wynosi 12-15%).
Przykładowo, według zaleceń państwa członkowskie UE powinny wspierać wprowadzanie zachęt finansowych sprzyjających zwracaniu telefonów komórkowych, tabletów i laptopów (sprawnych oraz niedziałających, które mogą zostać poddane naprawie lub odzyskowi). Zachęty finansowe mogłyby polegać np. na udzielaniu rabatów, bonów lub wypłacie określonych kwot przy odsprzedaży/zwrocie sprzętu. Ponadto w celu ułatwienia zwrotu/odsprzedaży drobnej elektroniki państwa członkowskie powinny zachęcać dystrybutorów do wprowadzania narzędzi umożliwiających łatwe obliczanie wartości drobnej elektroniki użytkowej. Komisja zaleca również prowadzenie różnego rodzaju działań edukacyjnych i informacyjnych, w celu zwiększenia świadomości ekologicznej użytkowników.
KONTROLE W ZAKRESIE GOSPODARKI ELEKTROODPADAMI
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska ma obowiązek kontrolować realizację obowiązującego prawa w zakresie gospodarki elektroodpadami.
Inspekcja Ochrony Środowiska kontroluje przestrzeganie przepisów ustawy z 11 września 2015 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym, a także wymierza kary pieniężne za łamanie tego prawa. Co najmniej raz do roku, każdy WIOŚ przeprowadza kontrolę zakładów przetwarzania zużytego sprzętu w swoim województwie.
Ponadto raz do roku GIOŚ przekazuje Ministrowi Klimatu i Środowiska raport na temat funkcjonowania systemu gospodarki zużytym sprzętem w danym roku kalendarzowym.
Bibliografia: